Wat is Malaria?
Malaria is een tropische infectieziekte, die wordt veroorzaakt door de eencellige malariaparasiet. Malaria wordt ook wel moeraskoorts genoemd. Malariaparasieten kunnen het lichaam binnendringen door een muggenbeet. Malaria veroorzaakt koorts, hoofdpijn, koude rillingen, overmatig zweten en spierpijn en kan dodelijk zijn. Malaria komt in zeer beperkte mate voor in Nederland. Het gaat dan om mensen die de ziekte in de (sub)tropen hebben opgelopen.
De grafische weergave op deze kaart is gebaseerd op data uit 2017.
Hoe krijg je malaria?
Malaria kan worden overgedragen door een beet van de vrouwelijke mug. Deze mug is actief tussen zonsondergang en –opgang. De ziekte wordt veroorzaakt door een infectie met de Plasmodium parasiet. De parasiet is niet direct overdraagbaar tussen mensen en daarmee dus ook niet besmettelijk van mens op mens. Deze parasiet nestelt zich in de lever van de mens. Er zijn verschillende typen Plasmodium parasieten die malaria kunnen veroorzaken, waarvan Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium ovale en Plasmodium malariae de meest voorkomende zijn.
Malariagebieden
Ongeveer 40% van de wereldbevolking leeft in gebieden waar malaria voorkomt. Maar liefst 20% van de kindersterfte in Afrika wordt toegeschreven aan deze ziekte. Ook lopen zwangere vrouwen een verhoogd risico om te overlijden als gevolg van complicaties van een infectie. Daarnaast bestaat het risico op een miskraam of vroegtijdige geboorte. Ook kan er onder deze groep bloedarmoede optreden en als gevolg daarvan baby’s met een te laag geboortegewicht.
Symptomen van malaria
De eerste symptomen treden gemiddeld tussen de 10 dagen en 6 weken na de beet van een besmette mug op. De parasieten van Plasmodium vivax en Plasmodium Ovale kennen een stadium waarin parasieten (hypnozoïeten) ‘slapend’ in de lever verblijven. Het kan dan wel maanden tot soms jaren duren voordat de parasieten actief worden en ziekteverschijnselen zich alsnog openbaren.
Bij het oplopen van malaria tropica (de gevaarlijkste variant) kan dit al binnen 48 uur dodelijk zijn. Bij overige varianten van malaria starten de malaria symptomen ongeveer tussen 10 dagen en 6 weken na de beet.
Er zijn vier varianten van malaria die je kunt oplopen. Zoals gezegd kan malaria tropica binnen 48 uur dodelijk zijn. De andere drie varianten kennen een minder ernstig ziekteverloop. Meestal bestaan de malariasymptomen uit aanvallen van vier tot acht uur, die iedere paar dagen terugkeren.
- Hoge koorts
- Koude rillingen
- Hevig zweten
- Bloedarmoede
- Verwardheid
- Vermoeidheid
- Hoofdpijn
- Spier- en gewrichtsspijn
- Misselijkheid/braken
- Diarree
- Geelzucht
- Stuiptrekkingen (bij kinderen)
- In ernstige gevallen coma en/of overlijden
Bescherming tegen malaria
Preventie van malaria is gericht op reizigers van en naar een malaria-risicogebied in de (sub)tropen. De kans om malaria op te lopen kan worden verkleind door malariapillen te slikken. Daarnaast zijn het dragen van huid bedekkende kleding en het gebruik van muskietennetten en Anti-Insect in de periode dat muggen actief zijn, goede middelen om de kans op besmetting verkleinen.
Er is nog geen vaccinatie beschikbaar tegen malaria. Houd er rekening mee dat de mug alleen tussen zonsondergang en zonsopgang bijt, en vooral rond deze periode bescherming tegen deze mug belangrijk is.
Bestrijding van malaria met drones
De bekende entomoloog Bart Knols ziet toekomst in de bestrijding van malaria met drones. In 2019 deed hij een eerste onderzoek in Tanzania waarbij het de muggenpopulatie met zo’n 90% afnam. Met drones spoot hij een biologisch afbreekbare vloeistof over enorme rijstvelden, de broedplaatsen van de malariamug. Het spul zorgde voor massale sterfte onder muggenlarven en pakt zo het probleem bij de wortel aan.
Medicatie tegen malaria
Als malaria niet direct behandeld wordt met effectieve medicijnen, heeft dit vaak de dood tot gevolg. Er zijn diverse geneesmiddelen voor malaria er wordt wereldwijd continu gezocht naar betere middelen middels onderzoek. Dat is ook nodig, want de parasiet heeft een sterk vermogen tot het ontwikkelen van resistentie.
Kinine
Het eerste middel was kinine, wat ook in tonic zit. Lange tijd konden de parasieten bestreden worden met chloroquine, een van kinine afgeleid relatief goedkoop middel dat de parasieten in de rode bloedcellen doodde. In de loop der jaren zijn verschillende malariasoorten resistent geworden voor chloroquine. Kinine wordt overigens nog steeds veel gebruikt bij gecompliceerde malaria tropica. Het wordt dan vaak per injectie gegeven. Wel treedt in Zuidoost-Azië ook steeds meer kinine-resistentie op, wat effectieve behandeling er niet makkelijker op maakt.
Artemisinine
Artemisinine is uitgegroeid tot de standaard behandeling daar waar malaria endemisch is. Echter werd ook bij dit middel resistentie geïdentificeerd in het westen van Cambodja in 2005. Artemisinine-resitentie wil niet noodzakelijkerwijs zeggen, dat de behandeling met artemisinine helemaal niet meer werkt, maar zorgt wel voor een langzamere afbouw van het aantal parasieten in het bloed van patiënten. Onderzoekers zijn bezorgd dat artemisinine-resistente stammen van P. falciparum zich zullen uitbreiden naar Afrika, zoals al eerder ook gebeurde met andere malaria behandelingen, waaronder chloroquine. Volgens onderzoekers zou het een enorm probleem gaan vormen, wanneer de artemisinine-resistente malariaparasiet zich gaat verspreiden. Er zijn niet veel andere werkende medicijnen meer.
Mosquirix
Sinds 2021 is er een nieuw vaccin genaamd Mosquirix op de markt. Dit vaccin wekt het immuunsysteem van een kind op om Plasmodium falciparum, de dodelijkste van de vijf malariapathogenen, te dwarsbomen. Het vaccin is het eerste waarvan bewezen is dat het de ziekte helpt voorkomen. Het advies is gebaseerd op eerdere tests met het zogeheten RTS,S-vaccin. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) keurde het vaccin woensdag goed. De eerste stap in het proces moet leiden tot brede verspreiding van het vaccin in arme landen zoals Afrika, waar malaria het meeste voorkomt.
TB31F
In 2022 verscheen er wederom een nieuw wapen in de strijd tegen malaria op de markt: een middel dat de overdracht van de parasiet van muggen naar mensen blokkeert. Dit middel is een antilichaam genaamd TB31F dat effectief is buiten het menselijk lichaam en voorkomt dat de malariaparasiet zich kan vermenigvuldigen in de mug zelf. Hierdoor wordt verdere verspreiding voorkomen.
Het antilichaam TB31F wordt door middel van injectie in het menselijk lichaam gebracht en blijft daar enkele maanden aanwezig. Het wordt pas actief wanneer een mug een geïnfecteerde persoon steekt en bloed opzuigt met daarin zowel de malariaparasiet als het antilichaam.
In laboratoriumonderzoek bleek het toevoegen van TB31F aan bloed van dragers van de malariaparasiet de besmetting van de muggen volledig te voorkomen. In de praktijk blijkt het vaccin slechts voor 30% effectief, maar ook dit kan levens redden. Het vaccin vereist maximaal 4 doses waarvan de bescherming vervaagt na enkele maanden. Eind 2022 waren meer dan 800.000 kinderen al gevaccineerd tegen malaria met TB31F.
De WHO benadrukt dat andere preventieve maatregelen zoals klamboes wel nodig blijven.
In 2025 werd een nieuwe klasse antilichamen ontdekt die zich bindt aan een voorheen onbehandeld deel van de malariaparasiet. Dit zou kunnen leiden tot nieuwe preventiemethoden, volgens een in Science gepubliceerd onderzoek van onderzoekers van de National Institutes of Health (NIH). De krachtigste van deze nieuwe antilichamen bleek bescherming te bieden tegen malariaparasieten in een diermodel. De onderzoekers zeggen dat antilichamen in deze klasse bijzonder veelbelovend zijn omdat ze zich binden aan delen van de malariaparasiet die niet in de huidige malariavaccins zitten, wat een potentieel nieuw middel biedt in de strijd tegen deze gevaarlijke ziekte.
Malaria 2030
De missie van de Travel Health Group is een malariavrije wereld in 2030. Dit is een zeer hoge doelstelling die ons team en onze partners drijft. Malaria is een ernstige infectieziekte die meer dan 219 miljoen mensen ziek maakt en zorgt voor zo’n 435.000 duizend doden per jaar waarvan de meeste kinderen onder de 5 jaar zijn. Wij steunen universiteiten en organisaties die onderzoek doen naar middelen om malaria te bestrijden. Lees meer over onze missie naar een malariavrije wereld in 2030!
Hoe vaak komt malaria voor in Nederland?
Jaarlijks worden er tussen de 150 en 300 gevallen van malaria gemeld in Nederland. Deze worden voor het grootste deel veroorzaakt door Plasmonium falciparum, een eencellige, behorend tot het geslacht Plasmodium. Incidenteel worden meldingen gedaan van overige typen malaria of menginfecties met bovenstaande Plasmodium typen. De actuele situatie van malaria in Nederland is te zien in de Atlasinfectieziekten.